Open over data en ethiek

Open over data en ethiek

Data. Het is overal. Om je heen. Van jezelf, voor jezelf, van anderen, voor anderen. Zonder data zou Apeldoorn er heel anders uit zien denk ik. Ik ben benieuwd hoe jij over jouw data denkt. Hoe je data – of de techniek die daarmee samenhangt – gebruikt of hoe zuinig je op data bent. Gisteravond organiseerde de Apeldoornse politiek een bijzondere Politieke Markt. Zonder politieke intenties, maar gericht op het gesprek over Ethiek rondom data, technologie en gebruik. In aanwezigheid van alle direct betrokken medewerkers van de gemeente Apeldoorn.

Na een inleiding van één van de initiatiefnemers Lilian Haak (WijApeldoorn) werd het gesprek ingeleid en begeleid door Remko Iedema. Op een mooie manier, waarbij ook controverse en confrontaties niet uit de weg werden gegaan.

Verkenning van het onderwerp

Als opwarmer werd het onderwerp duidelijker gemaakt door Dhr. Dorrestijn van Saxion. Hij heeft op basis van filosofisch werk een model ontwikkeld waarbij je de invloed en positie van techniek, data en mens zichtbaar kunt maken. Als startpunt van een ethisch gesprek. Precies passend bij het onderwerp waar we met elkaar over van gedachten willen wisselen.

Techniek is overal en heeft een functie. Het kan dwingen, stimuleren, helpen of controleren. Met als schrikbeeld natuurlijk een compleet gecontroleerde wereld waarin privacy en vrijheid ver te zoeken zijn. Gelukkig zijn we in Apeldoorn daar nog ver van verwijderd en zijn gelukkig veel partijen in de raad zich bewust van de verantwoordelijkheid dit het bezit en gebruik van data met zich meebrengt.

Ethische commissie of kader

Al vaker is door de raad in een motie gevraagd om een ethische commissie te installeren. Die gevraagd en ongevraagd kan adviseren over digitaliseringsprojecten in de steeds slimmer wordende stad. Aansluitend op de ambities uit de I-visie van Apeldoorn. Hierin staat dat we grenzen willen opzoeken, maar niet willen overgaan. Ik pleit ervoor deze grenzen ook goed te bewaken. Want er zijn – ook volgens de sprekers – momenten waarop je onbedoeld of ongewenst de grens passeert. Dit wil ik graag voorkomen.

Ondanks de vraag is een ethische commissie zoals de VNG beschrijft, in Apeldoorn nog niet gerealiseerd. Klaarblijkelijk is daar in de raad nog te weinig draagvlak voor. Want ‘…als er een meerderheid is voor deze commissie dan komt ie er gewoon…’, gaf de PvdD aan.

Met het steeds veelvuldiger gebruik van data, het streven naar digitale dienstverlening en het steeds strenger worden van eisen is het goed dat de wethouder in het gesprek aangeeft het graag voor het einde van dit jaar te willen regelen. Conform de leidraad van het coalitieakkoord: ‘Handen uit de mouwen en aan de slag!’. Fijn om te horen. Het is namelijk nooit helemaal te voorkomen dat er fouten worden gemaakt of ongelukjes gebeuren. Dan is het wel goed er vooraf bewust over te hebben nagedacht. Om zo goed mogelijk voorbereid te zijn.

Om het mezelf gemakkelijk te maken laat ik ChatGPT een voorbeeld van een betoog schrijven… En vermeldde dat ook eerlijk. Je kunt nooit transparant genoeg zijn.

Betrokken organisatie

Het was bijzonder om in deze bijzondere niet-politieke PMA het gesprek te kunnen voeren met de diverse verantwoordelijke medewerkers van de gemeente. Zo waren allerlei ‘Chief’ functies beschikbaar voor het gesprek: de CIO (Frans Jorna), de CDO (Pieter Vermeij), de CPO (Tesch Groot), de CISO (Chantal Meijer) en ook de gemeentesecretaris zelf (Symone de Bruin).

In dat gesprek blijkt dat ethische afwegingen dagelijks worden gemaakt. Dat er niet direct sprake is van goed en fout. Dat het bewustzijn altijd groter kan en dat het meenemen van een hele organisatie best ingewikkeld is. Het is goed om te zien dat de intenties er zijn. Dat bij twijfel gekozen wordt voor vertrouwen in plaats van wantrouwen en dat altijd het persoonlijke gesprek nog kan worden gevoerd. De basis gedachte is daarmee op orde. Maar het aantoonbaar altijd meenemen, de kritische vriend (countervailing power) organiseren. Dat is nog niet gewoongoed.

Conclusie

In de conclusie verlies ik mezelf even in de urgentie en passie die ik voel dit goed te regelen. Maak ik het te politiek in deze technische bespreking. Vanuit mijn eerste baan bij Monuta is data- en datamanagement een groot onderdeel. Ook daar zie ik soortgelijke gesprekken en dilemma’s. En de tijd en inspanning die het kost om databewust ethisch te worden. Ik maakte me al eerder druk om het gebruik van data als veiligheidsmiddel in het knooppunt dat de gemeente wil gebruiken. Pleitte al eerder voor een onafhankelijke commissie. Net als Zwolle, Eindhoven en Enschede dat al deden bijvoorbeeld.

Als zelfs de wethouder het spannend vindt, ChatGPT of CoPilot al een dagelijks onderdeel zijn van vele werkenden dan moeten we ons altijd blijven afvragen of het middel juist is voor het doel en of het doel wel goed is. Zo zijn de woorden van Dorrestijn blijven hangen.

En wanneer voorzitter Lilian Haak een interruptie krijgt door Siri vanuit haar eigen telefoon blijkt ook daar dat intelligente technologie altijd meeluistert en ons gewenst en ongewenst becommentarieerd.

Als inwoner mag je ervan uitgaan dat je weet wat de gemeente met je data doet. Dat ze daar transparant over zijn. Dat er geen vooroordelen zijn of discriminerende software wordt gebruikt. Uitsluiting door een computer moet altijd nog een menselijke maat kennen. Profilering is geen vanzelfsprekendheid. Grenzen verschillen van elkaar.

Het gesprek blijven voeren, de afweging bewust maken. Niets is geheel vanzelfsprekend. Daarom een Ethisch kader, een ethische commissie. Daar blijf ik, namens het CDA Apeldoorn, me voor inzetten.